Trong kỷ nguyên chuyển đổi kỹ thuật số này, một công nghệ nổi bật chính là công cụ thay đổi cuộc chơi và sẽ phá vỡ ranh giới ngôn ngữ: Dịch máy (MT). Khởi đầu bằng một hệ thống dựa trên quy tắc chuyển đổi ngôn ngữ và giờ đây đã phát triển rất nhanh bằng việc kết hợp một hệ thống mạng nơ-ron nhân tạo (Neural Network) và học sâu (Deep Learning), hệ thống này đã chứng kiến một sự phát triển vượt bậc. Vậy, lịch sử, ưu điểm và nhược điểm của công nghệ này là gì.
Dịch máy là gì?
Dịch máy (dịch tự động) là việc sử dụng thuật toán máy tính và trí tuệ nhân tạo (AI) để tự động dịch văn bản hoặc lời nói từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác. Đó là một công nghệ nhằm mục đích thu hẹp các rào cản ngôn ngữ và giúp người nói các ngôn ngữ khác nhau có thể tiếp cận nội dung. Hệ thống được thiết kế để lấy văn bản nguồn bằng một ngôn ngữ và tạo ra văn bản tương đương bằng ngôn ngữ khác, bảo tồn ý nghĩa và ngữ cảnh chính xác nhất có thể.
Các hệ thống này ngày càng trở nên phổ biến và dễ tiếp cận, với các nền tảng như Google Translate và Microsoft Translator cung cấp dịch vụ dịch thuật trực tuyến miễn phí. Mặc dù các hệ thống này có thể hữu ích trong việc nắm bắt ý chính của văn bản hoặc cho giao tiếp cơ bản, nhưng chúng vẫn có thể mắc lỗi và có thể không phù hợp với các bản dịch quan trọng hoặc có nhiều sắc thái, chẳng hạn như tài liệu pháp lý hoặc y tế. Các dịch giả chuyên nghiệp là con người thường không thể thiếu trong việc đảm bảo các bản dịch chính xác và phù hợp với ngữ cảnh trong những trường hợp như vậy.
Xem thêm bài Tác động của AI đối với ngành dịch thuật
So sánh giữa dịch tự động và dịch máy
Dịch “tự động” và “dịch máy” là những thuật ngữ thường được sử dụng thay thế cho nhau để chỉ quá trình sử dụng công nghệ để dịch văn bản từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác. Tuy nhiên, có thể có những khác biệt tinh tế trong cách sử dụng các thuật ngữ này trong các bối cảnh khác nhau.
Dịch máy là một thuật ngữ rộng hơn và phổ biến hơn được sử dụng để mô tả quá trình dịch văn bản hoặc giọng nói bằng thuật toán và công nghệ máy tính. Nó bao gồm nhiều phương pháp và công nghệ khác nhau để dịch tự động và hệ thống có thể bao gồm từ các công cụ dịch trực tuyến đơn giản như Google Dịch đến phần mềm dịch chuyên dụng và phức tạp hơn được sử dụng trong các dịch vụ dịch thuật chuyên nghiệp
Dịch tự động là thuật ngữ đặc biệt nhấn mạnh đến khía cạnh tự động hóa của quá trình dịch thuật. Nó nhấn mạnh việc sử dụng công nghệ để thực hiện các bản dịch mà không cần sự can thiệp thủ công đáng kể. Dịch tự động có thể bao gồm cả phương pháp thống kê và dựa trên quy tắc cũng như dịch máy Điều quan trọng là dịch tự động nhấn mạnh tính chất tự động của quá trình.
Trong sử dụng thực tế, “dịch máy” là thuật ngữ được công nhận phổ biến hơn và bao gồm tất cả các hình thức dịch tự động, bao gồm các phương pháp tiếp cận dựa trên quy tắc, thống kê và thần kinh. Khi mọi người nói về việc sử dụng công nghệ để dịch văn bản, họ thường đề cập đến “dịch máy” bất kể phương pháp hoặc công nghệ cụ thể có liên quan.
Lịch sử của dịch máy
Ý tưởng về dịch máy bắt nguồn từ những năm 1940 và 1950 khi các nhà nghiên cứu bắt đầu khám phá khả năng sử dụng máy tính để dịch tự động ngôn ngữ của con người. Những nỗ lực ban đầu, chẳng hạn như thí nghiệm Georgetown-IBM năm 1954, nhằm mục đích dịch tiếng Nga sang tiếng Anh bằng cách sử dụng các phương pháp tiếp cận dựa trên quy tắc kết hợp với từ điển nhưng đạt được thành công hạn chế.
Trong những năm 1960 và 1970, dịch máy dựa trên quy tắc (RBMT) đã trở nên nổi bật. Hệ thống RBMT dựa vào các quy tắc ngôn ngữ và cấu trúc ngữ pháp thủ công để dịch văn bản. Các dự án đáng chú ý trong thời kỳ này bao gồm hệ thống Systran được phát triển cho Không quân Hoa Kỳ và nhiều nỗ lực nghiên cứu khác nhau ở Châu Âu.
Những năm 1980 và 1990 chứng kiến sự thay đổi hướng tới các phương pháp thống kê. Dự án Candide của IBM, bắt đầu vào cuối những năm 1980, là một trong những nỗ lực tiên phong trong lĩnh vực dịch máy thống kê. Đến những năm 2000, các hệ thống SMT như Google Translate bắt đầu được cung cấp rộng rãi, đánh dấu bước chuyển từ nghiên cứu sang ứng dụng thực tế.
Những năm 2010 mang đến một bước đột phá đáng kể với sự ra đời của dịch máy thần kinh. Các nhà nghiên cứu đã giới thiệu các kỹ thuật máy học sâu và mạng thần kinh nhân tạo vào các mô hình dịch thuật. Việc Google giới thiệu hệ thống “Google Neural Machine Translation” (GNMT) vào năm 2016 đã đánh dấu một bước ngoặt trong sự thống trị của hệ thống này.
Theo Statista, thị trường dịch máy toàn cầu đạt gần1,1 tỷ USD vào năm 2022, với mức tăng trưởng đáng kể hàng năm dự kiến trong những năm tiếp theo.
Các phương pháp dịch máy
Dịch máy sử dụng một số phương pháp để tự động dịch văn bản hoặc lời nói từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác. Ba cách tiếp cận chính nổi bật:
Dịch máy dựa trên quy tắc (RBMT)
Đây là một cách tiếp cận truyền thống đối với dịch máy dựa trên các quy tắc ngôn ngữ và cấu trúc ngữ pháp rõ ràng để dịch văn bản từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác. Hệ thống RBMT được thiết kế và phát triển bởi các nhà ngôn ngữ học và chuyên gia con người, những người tạo ra một bộ quy tắc và hướng dẫn cho cả ngôn ngữ nguồn và ngôn ngữ đích. Các quy tắc này được sử dụng để phân tích cấu trúc của văn bản nguồn và tạo ra bản dịch đúng ngữ pháp ở ngôn ngữ đích.
Mặc dù RBMT có những ưu điểm nhất định, chẳng hạn như độ chính xác trong việc xử lý các ngôn ngữ có quy tắc nghiêm ngặt nhưng nó cũng có những hạn chế. Các hệ thống này có thể gặp khó khăn trong việc nắm bắt ngữ cảnh và sắc thái, dẫn đến các bản dịch quá sát nghĩa và ít thành ngữ. Việc phát triển và duy trì các quy tắc ngôn ngữ cho mọi cặp và miền ngôn ngữ có thể tốn nhiều công sức và có thể không mở rộng quy mô tốt đối với các ngôn ngữ có cấu trúc ngữ pháp phức tạp. Tuy nhiên, hệ thống RBMT cũng có thể gặp khó khăn khi giải quyết các cụm từ hoặc từ mơ hồ trong văn bản nguồn.
Dịch máy thống kê (SMT)
SMT là một cách tiếp cận dựa trên các mô hình thống kê và kỹ thuật xác suất để tự động dịch văn bản từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác. Nó khác với dịch máy dựa trên quy tắc (RBMT) ở chỗ nó không dựa vào các quy tắc ngôn ngữ được xác định trước mà thay vào đó học từ kho ngữ liệu song ngữ lớn (văn bản song song) để đưa ra quyết định dịch.
Những hạn chế của SMT bao gồm sự phụ thuộc vào dữ liệu, vì chất lượng phụ thuộc rất nhiều vào tính sẵn có và chất lượng của dữ liệu văn bản song song, thiếu ngữ cảnh vì nó có thể gặp khó khăn trong việc nắm bắt các phụ thuộc và ngữ cảnh trong phạm vi dài, dẫn đến bản dịch kém trôi chảy hoặc không chính xác theo ngữ cảnh, và xử lý các cụm từ hiếm.
Dịch máy bằng nơ-ron nhân tạo (NMT)
NMT là một phương pháp tiếp cận tiên tiến đã trở nên nổi bật trong những năm gần đây, cách mạng hóa lĩnh vực dịch tự động. Nó sử dụng mạng nơ-ron kinh nhân tạo, đặc biệt là các mô hình học sâu, để dịch văn bản từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác. Không giống như các phương pháp truyền thống như dịch máy thống kê và dịch máy dựa trên quy tắc, NMT vượt trội trong việc nắm bắt ngữ cảnh và tạo ra các bản dịch trôi chảy và chính xác theo ngữ cảnh.
Mặc dù NMT mang lại những lợi thế vượt trội so với các phương pháp khác nhưng nó cũng có một số hạn chế. Sự phụ thuộc vào dữ liệu là một trong số đó, vì hiệu suất của nó vẫn phụ thuộc vào sự sẵn có của tập đoàn song song lớn, chất lượng cao để đào tạo. Việc đào tạo và triển khai các mô hình NMT có thể đòi hỏi tính toán chuyên sâu và có thể yêu cầu phần cứng mạnh mẽ, chẳng hạn như GPU hoặc TPU.
Lợi ích của dịch máy
Dịch máy có thể dịch nhanh chóng khối lượng lớn văn bản, khiến nó trở thành công cụ tiết kiệm thời gian cho các doanh nghiệp, tổ chức và cá nhân. Do đó, nó có thể được sử dụng trong các tình huống khẩn cấp để dịch nhanh thông tin quan trọng, chẳng hạn như hướng dẫn an toàn, nhằm đảm bảo an toàn cho những người không phải là người bản xứ.
So với các dịch vụ dịch thuật của con người, nó cũng thường hiệu quả hơn về mặt chi phí, đặc biệt đối với nội dung có khối lượng lớn, lặp đi lặp lại. Các hệ thống có thể dễ dàng mở rộng quy mô để đáp ứng khối lượng nhu cầu dịch thuật ngày càng tăng, khiến nó phù hợp với các doanh nghiệp mở rộng hoạt động toàn cầu.
Với bản dịch máy, bạn sẽ có được thuật ngữ và phong cách nhất quán trong toàn bộ tài liệu, điều này có thể làm giảm nguy cơ mắc lỗi hoặc sự mâu thuẫn có thể xảy ra trong bản dịch của con người. Các hệ thống này cũng hỗ trợ nhiều ngôn ngữ, giúp có thể dịch giữa các ngôn ngữ mà con người không có sẵn.
Hạn chế của dịch máy
Mặc dù dịch máy có nhiều lợi ích nhưng điều quan trọng cần lưu ý là không phải lúc nào nó cũng tạo ra các bản dịch có chất lượng giống như những bản dịch được thực hiện bởi những người dịch có tay nghề cao, đặc biệt đối với các phương ngữ, các biến thể khu vực, tiếng lóng hoặc nội dung nhạy cảm về văn hóa. Do đó, nó thường được sử dụng kết hợp vớiviệc chỉnh sửa hoặc đánh giá hậu kỳ của con người.
Hệ thống dịch máy thường gặp khó khăn trong việc nắm bắt toàn bộ ngữ cảnh của văn bản. Điều này có thể dẫn đến bản dịch không chính xác, đặc biệt khi xử lý các thành ngữ, cách chơi chữ hoặc các từ phụ thuộc vào ngữ cảnh. Máy móc không phải lúc nào cũng có thể chọn nghĩa chính xác của một từ khi có thể có nhiều cách hiểu.
Các hệ thống này có thể bỏ sót các sắc thái văn hóa và sự tinh tế trong ngôn ngữ, dẫn đến các bản dịch nghe có vẻ vụng về hoặc thiếu tế nhị. Họ thường gặp khó khăn với các danh từ riêng, chẳng hạn như tên người, địa điểm hoặc thương hiệu. Những nội dung này có thể bị dịch sai hoặc không được dịch. Và do thiếu chuyên môn trong các lĩnh vực cụ thể, máy móc cũng có thể gặp khó khăn trong việc dịch nội dung đòi hỏi kiến thức về miền.
Các nhà cung cấp dịch vụ dịch máy phổ biến
Có một số nhà cung cấp dịch vụ và nền tảng dịch thuật cung cấp dịch vụ dịch máy. Các nhà cung cấp này sử dụng các mô hình nâng cao, thường dựa trên bản dịch máy thần kinh (NMT), để dịch văn bản giữa nhiều ngôn ngữ:
- Google Translate là một trong những ứng dụng được sử dụng rộng rãi và dễ tiếp cận nhất chuyên cung cấp bản dịch hàng chục ngôn ngữ thông qua giao diện web, ứng dụng di động và dưới dạng API dành cho nhà phát triển.
- Microsoft Translator cung cấp bản dịch cho nhiều ngôn ngữ khác nhau và được tích hợp vào các sản phẩm như Microsoft Office, Skype và Azure. Nó cung cấp cả giao diện web thân thiện với người dùng và các công cụ dành cho nhà phát triển.
- Amazon Translate là dịch vụ dịch máy dựa trên đám mây có thể được tích hợp vào các ứng dụng và dịch vụ. Nó hỗ trợ một loạt các ngôn ngữ.
- DeepL được biết đến với các bản dịch máy thần kinh chất lượng cao. Nó hỗ trợ một số ngôn ngữ châu Âu và cung cấp giao diện web và API thân thiện với người dùng cho các nhà phát triển.
- IBM Watson Language Translator cung cấp bản dịch giữa nhiều ngôn ngữ và có thể truy cập được thông qua nền tảng Đám mây của IBM.
- Yandex Translate hỗ trợ dịch giữa nhiều ngôn ngữ khác nhau và có sẵn trực tuyến và là một phần của ứng dụng Yandex.
- SYSTRAN cung cấp các giải pháp dịch máy cho doanh nghiệp, bao gồm các công cụ dịch thuật có thể tùy chỉnh và phần mềm dịch thuật. Nó tập trung vào các giải pháp ngôn ngữ cho các ngành như chăm sóc sức khỏe, pháp lý và tài chính.
Kết luận
Dịch máy đã đi một chặng đường dài kể từ những ngày đầu để trở thành một công cụ không thể thiếu trong thế giới ngày càng kết nối của chúng ta. Khi nhìn về phía trước, chúng ta có thể mong đợi nó sẽ tiếp tục phát triển, với các thuật toán được cải tiến, phạm vi ngôn ngữ rộng hơn và tăng cường khả năng tích hợp vào cuộc sống hàng ngày của chúng ta.
Tuy nhiên, chúng ta phải cảnh giác về những cạm bẫy tiềm ẩn của những thành kiến và sự thiếu chính xác có thể len lỏi vào các bản dịch tự động. Sự giám sát của con người và chỉnh sửa hậu kỳ vẫn rất cần thiết để đảm bảo chất lượng truyền thông cao nhất.
